Obowiązki Gminy po otrzymaniu informacji banku w trybie art. 111c prawa bankowego

Zgodnie z art. 935 z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeksu cywilnego (T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740; ze zm. dalej, jako „k.c.”) w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako spadkobiercy ustawowemu. W skład spadku może wchodzić wierzytelność z rachunku bankowego. Banki zgodnie z art. 111c prawa bankowego są zobowiązane zawiadamiać Gminę ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego, w przypadku rozwiązania albo wygaśnięcia umowy rachunku bankowego (z przyczyn, o których mowa w art. 59a ust. 1-3 prawa bankowego) w szczególności o możliwości nabycia przez gminę prawa do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach. Celem artykułu jest próba ustalenia czynności jakie gmina zobowiązana jest podjąć po otrzymaniu powyższej informacji od banku.

1.Obowiązku banku wynikające z art.111c prawa bankowego

Minęło pięć lat lata od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 1864; zm. Dz. U. z 2015 r. poz. 2281) w wyniku, czego od dnia 1 lipca 2016 roku wprowadzono do ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896; ze zm.; dalej, jako pr. bank.) nowy art. 111c. zgodnie, z którym w przypadku rozwiązania albo wygaśnięcia umowy rachunku bankowego z przyczyn, o których mowa w art. 59a ust. 1-3 pr. bank. Bank jest zobowiązany do pisemnego poinformowania gminy ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego o:

1)         dacie powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego,

2)         dacie wydania przez posiadacza rachunku bankowego ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, a w przypadku, gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków,

3)         wysokości środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku, a w przypadku, gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – na rachunkach,

4)         kwotach i tytułach wypłat dokonanych z rachunku, a w przypadku, gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – z rachunków,

5)         możliwości nabycia przez gminę prawa do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach, zgodnie z art. 935 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny

– wskazując źródło i podstawę ustaleń.

Nie wchodząc w zagadnienia typowe dla prawa bankowego należy jedynie wskazać, iż zgodnie z art. 59a prawa bankowego umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu z:

1)         dniem śmierci posiadacza rachunku albo

2)         upływem 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, a w przypadku, gdy umowa przewiduje prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków, chyba, że umowa rachunku oszczędnościowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej była zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat.

Jest zatem możliwe, że Gmina okaże się spadkobiercą ustawowym posiadacza rachunku a tym samym nabędzie prawo do środków zapisanych na rachunku/ach spadkodawcy. [1]

Podstawą do dziedziczenia gminy jest (wskazany w art.111c pr. bank.) art. 935 Kodeksu cywilne stanowiący, iż w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa, jako spadkobiercy ustawowemu.

Banki wywiązują się, co do zasady z obowiązku wynikającego art.111c pr. bank. i Gminy faktycznie otrzymują liczne informacje we wspomnianym trybie art.111c pr.bank.  Jak się jednak okazuje, problemem jest (badania własne) określenie czynności, jakie gmina po otrzymaniu powyższej informacji powinna podjąć?  [2]

Przed przystąpieniem do dalszych rozważań należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 5. ust.1, pkt.2 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (T.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 289) naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest w szczególności, niedochodzenie należności jednostki samorządu terytorialnego. Komentatorzy podkreślają, iż: „…Przez niedochodzenie należności rozumieć należy zaniechanie podjęcia określonych prawem czynności, których celem jest wyegzekwowanie ustalonej należności. Kolejność podejmowanych czynności i ich rodzaj nie zostały wprost określone. W przypadku należności cywilnoprawnych…, skoro sposób dochodzenia należności nie jest ściśle określony, należy przyjąć, że powinny zostać podjęte takie czynności, które ze względu na zasadę gospodarności będą najbardziej racjonalne i skuteczne, w tym uwzględniające postanowienia wiążącej strony umowy (orzeczenie GKO z dnia 8 września 2008 r., DF/GKO-4900-44/42/08/1798)[3].

2.Analiza opłacalności działań gminy.

Jeżeli z informacji banku wynika, iż na rachunkach spadkobiercy pozostały jakieś środki to gmina ma obowiązek przynajmniej rozważyć podjęcie działań zmierzających (ewentualnie) do ustalenia swego prawa do spadku. Celowo używam sformułowania „ewentualnie” gdyż podjęcie prawidłowej decyzji o dochodzeniu praw do spadku zależy od dokonania analizy celowości (w szczególności opłacalności) wszczęcia prawem określonych czynności, jak wyżej wspomniano, „które ze względu na zasadę gospodarności będą najbardziej racjonalne”.

Przede wszystkim ważna jest kwota wskazana przez bank.

Gmina nie powinna, bowiem podejmować żadnych działań w sytuacji, gdy kwoty znajdujące się na rachunkach bankowych spadkodawcy nie pokryją nawet kosztów postępowania spadkowego.

Koszty te mogą być, bowiem znaczne.

Zgodnie z art.49 ist.1 pkt.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 755; ze zm.; dalej, jako u.k.s.c.) od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku pobiera się opłatę stałą w kwocie 100 złotych.  Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu uiszczania i wysokości opłat za wpisy dokonywane w Rejestrze Spadkowym przez notariusza lub sąd (Dz.U.2016, poz. 1420) ustala, iż wysokość opłat za wpis dokonany w Rejestrze Spadkowym wynosi 5,00 złotych. Należy, wszakże pamiętać, iż zgodnie z art. 671§1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego (T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575; ze zm.; dalej, jako k.p.c.) za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. W zapewnieniu zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie, co do wszystkiego, co mu jest wiadome o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi, o testamentach spadkodawcy. Pod względem skutków karnych zapewnienie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem, o czym sędzia powinien uprzedzić składającego zapewnienie.

Jak się wydaje, nie jest możliwe, aby to Gmina mogła złożyć zapewnienie spadkowe. Informacje zawarte w zapewnieniu spadkowym mają, bowiem zdecydowanie prywatny (osobisty) wymiar. Trudno sobie wyobrazić sytuację, aby Gmina miała w powyższym zakresie pewne informacje uzasadniające złożenie zeznań pod przyrzeczeniem.  W takiej sytuacji zgodnie z art.  672 k.p.c., jeżeli zapewnienie nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie. Koszty ogłoszenia kształtują się obecnie na poziomie około 470 zł. Za odpis postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku opatrzonego stwierdzeniem prawomocności Gmina musi uiścić kwotę 20 zł. Na etapie kończącym postępowanie o stwierdzenia nabycia spadku wydatki Gminy mogą wynieść (łącznie z kosztami przesyłek poleconych) około 540 zł. Nie jest to jednak koniec możliwych wydatków.

Zgodnie z art. 1023 § 1 i 2 k.c. gmina nie może odrzucić spadku, który je przypadł z mocy ustawy. Gmina nie składa oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.  Komentatorzy wskazują na to, że „. Skarb Państwa i gmina powołani z ustawy stają się spadkobiercami przymusowymi (koniecznymi), nie składają żadnego oświadczenia o przyjęciu spadku, ale spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza na mocy fikcji prawnej zawartej w art. 1023 § 2 k.c. Tym samym ich odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy jest zawsze ograniczona do wartości stanu czynnego spadku.” [4]

Iwona Kowalska wskazuje, iż w sytuacji dziedziczenia gminy „Zwykle obowiązki Gminy rzeczywiście ograniczają się do prowadzenia korespondencji z wierzycielami i informowania ich, że dłużnik – spadkodawca żadnego majątku nie pozostawił…” [5]

Jak się jednak wydaje, zagadnienie czy Gmina dziedzicząca spadek z mocy ustawy z dobrodziejstwem inwentarza jest zobowiązana do ustalenia wartości stanu czynnego spadku, jest istotne i wymaga pogłębionego rozważenia również w kontekście art.111c pr. bank.

Obecnie mamy, bowiem dwie instytucje prawne dotyczące tej kwestii:

• Prywatny wykaz inwentarza wprowadzony nowym art. 1031¹ c. który „…ma stworzyć spadkobiercy i innym osobom uprawnionym możliwość ustalenia listy praw należących do spadku oraz obciążających spadek długów bez ponoszenia kosztów dokonania spisu inwentarza. [6]
• Sądowo-komorniczy spis inwentarza uregulowany w szczególności w art.637 i 637¹ p.c.

Ad.1.

W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku (art.1031¹k.c.). Podkreśla się, iż” Złożenie w sądzie lub przed notariuszem wykazu inwentarza stanowi prawo, a nie obowiązek. Ani spadkobierca, ani zapisobierca windykacyjny czy wykonawca testamentu nie muszą składać takiego wykazu. Zależy to od oceny dokonanej przez podmiot uprawniony, czy stan majątku spadkowego wymaga dopełnienia analizowanej formalności. Sporządzenie wykazu inwentarza jest pożądane w sytuacji, gdy pasywa spadku przewyższają jego aktywa lub istnieje obawa wystąpienia takiej sytuacji. „ [7]

W mojej ocenie gmina nie może ze względu na brak pewnych informacji o majątku spadkodawcy ryzykować złożenia prywatnego (nawet przed notariuszem)

Ad.2.

Zgodnie z art. 637 § 1 k.p.c. na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, sąd spadku wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza.

Koszt wniosku do sądu jest niewielki, gdyż podlega opłacie wskazanej w art. 49 ust. 1 pkt. 3 u.k.s.c. w kwocie 100 zł, jednakże zgodnie z art.637 § 3 k.p.c. Sąd spadku niezwłocznie zarządza ogłoszenie o wydaniu postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza, co pociąga ze sobą koszty kolejnego ogłoszenia (ca.470 zł).

Czynności spisu dokonuje komornik.

Zgodnie z art.  40 pkt.2 Ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (T.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 210) Opłata stała od wniosku o wykonanie postanowienia o sporządzenie spisu inwentarza wynosi 400 złotych.

Tak, więc minimalne koszty postępowania, które może doprowadzić do ustalenia praw gminy do spadku oraz ustalenia jego składu po posiadaczu rachunku bankowego mogą wynieść co najmniej 975 zł.

Zatem jeżeli po dokonaniu analizy opłacalności dojdziemy do wniosku o celowości podjęcia starań o nabycie spadku, winniśmy podjąć dalsze czynności.

3.Ustalenie kręgu spadkobierców

Po pierwsze należy ustalić czy istotnie gmina ma szanse odziedziczyć spadek po posiadaczu rachunku a zatem czy są spadkobiercy wyprzedzający gminę w dziedziczeniu.

Pierwszą, zatem czynnością jest pozyskanie aktu zgonu spadkodawcy.

Zgodnie z art. 45 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 463; ze zm.) odpis aktu stanu cywilnego i zaświadczenie o zamieszczonych lub niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego danych dotyczących wskazanej osoby wydaje się w szczególności osobie, która wykaże w tym interes prawny. Gmina po otrzymaniu informacji bankowej ma z pewnością interes prawny w uzyskaniu odpisu aktu zgonu posiadacza rachunku. W tym celu Wójt (Burmistrz, Prezydent) winien zwrócić się do Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego o wydanie odpisu skróconego aktu zgonu.

Zgodnie z art.48 ust. 4 w/w prawa o aktach stanu cywilnego odpis skrócony aktu zgonu zawiera:

1) nazwisko, imię (imiona) oraz nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia osoby zmarłej;

2) stan cywilny osoby zmarłej;

3) nazwisko, imię (imiona) oraz nazwisko rodowe małżonka osoby zmarłej, jeżeli w chwili śmierci pozostawała ona w związku małżeńskim;

4) datę, godzinę i miejsce zgonu albo jeżeli nie są znane – datę, godzinę oraz miejsce znalezienia zwłok;

5)nazwiska rodowe i imiona rodziców osoby zmarłej.

Akt zgonu dostarcza, zatem gminie jako potencjalnemu spadkobiercy wielu informacji.

Przede wszystkim gmina winna ustalić czy wymieniony w akcie zgonu małżonek osoby zmarłej żyje. Jeżeli tak to zasadniczo postępowanie zabezpieczające interesy gmin może się zakończyć.

Istnieje, wszakże możliwość, iż spadkodawca pozostawił testament lub małżonek- spadkobierca odrzucił spadek.

Gmina ma już jednak informatyczne narzędzia pozwalające ustalić krąg spadkobierców. Zgodnie z art. 95i ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1192; ze zm.) Krajowa Rada Notarialna tworzy system teleinformatyczny w celu prowadzenia Rejestru Spadkowego, zapewnia notariuszom i sądom dostęp do tego systemu w celu dokonywania wpisów oraz ochronę danych zgromadzonych w Rejestrze Spadkowym przed nieuprawnionym dostępem, przetwarzaniem oraz zmianą lub utratą. Dane weryfikowane za pomocą kwalifikowanego certyfikatu podpisu elektronicznego zapewniają notariuszowi oraz prezesowi sądu lub osobie przez niego wyznaczonej dostęp do Rejestru Spadkowego. Krajowa Rada Notarialna udostępnia w systemie teleinformatycznym informacje o zarejestrowanych aktach poświadczenia dziedziczenia, postanowieniach o stwierdzeniu nabycia spadku oraz europejskich poświadczeniach spadkowych.

Rejestr Spadkowy zawiera następujące dane:

1) numer wpisu;

2) datę oraz godzinę i minutę dokonania wpisu;

3) datę oraz miejsce sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia albo datę wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, postanowienia uchylającego lub zmieniającego postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo postanowienia uchylającego zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz sygnaturę akt sprawy, albo datę oraz miejsce wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jego sprostowania, zmiany, uchylenia lub zawieszenia jego skutków, albo datę wydania postanowienia o wydaniu, sprostowaniu, zmianie lub uchyleniu europejskiego poświadczenia spadkowego, albo o zawieszeniu jego skutków lub postanowienia o zmianie albo uchyleniu tych postanowień oraz sygnaturę akt sprawy;

4) imię i nazwisko notariusza oraz siedzibę jego kancelarii, a jeżeli akt poświadczenia dziedziczenia lub europejskie poświadczenie spadkowe sporządziła osoba zastępująca notariusza – również imię i nazwisko tej osoby, a w przypadku postanowienia sądu – oznaczenie sądu;

5)imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), o ile jest znany;

6)imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz datę i miejsce jego urodzenia – jeżeli numer PESEL spadkodawcy nie jest znany lub spadkodawca go nie posiadał;

7)datę i miejsce zgonu albo znalezienia zwłok spadkodawcy oraz jego miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.

Uwaga: Rejestr Spadkowy zawiera informacje o:

1. zarejestrowanych notarialnych aktach poświadczenia dziedziczenia (od 1 marca 2009 r.)
2. sądowych stwierdzeniach nabycia spadku i europejskich poświadczeniach spadkowych (od 8 września 2016 r.)

Jeżeli akt poświadczenia dziedziczenia został sporządzony to oznacza, iż są spadkobiercy wyprzedzający dziedziczenie gminy a zatem postępowanie zabezpieczające interesy gminy może się zakończyć.

Jeżeli wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, to także postępowanie zabezpieczające interesy gminy także może się zakończyć. Gdyby, bowiem Gmina była istotnie spadkobiercą to zawiadomiona przez Sąd uczestniczyłaby w sądowym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku spadkowego. Warto jednak zażądać odpisu postanowienia z sądu spadku.

4.Wnioski:

• Każda Gmina winna, w mojej ocenie, założyć bazę gromadzącą dane z pism banków składanych w trybie art. 111c prawa bankowego, zawierającą następujące informacje:

1. Imię i nazwisko posiadacza rachunku/ów
2. Pesel
3. Ostatni adres zamieszkania
4. Bank zgłaszający
5. Nr rachunku/ów
6. Data zgonu
7. Dane w Rejestrze spadkowym
8. Nr aktu zgonu
9. Ustalenie spadkobierców ustawowych
10. Podjęte działania
11. Decyzja o pozostawieniu bez biegu

• Gmina winna archiwizować zawiadomienia, najlepiej poprzez załączenie do bazy danych zeskanowanych pism banków.
• Decyzja o podjęciu działań prawnych winna być poprzedzona analizą celowości ekonomicznej.
• Gminy winny wykorzystywać rejestr spadkowy oraz dane z aktów stanu cywilnego w celu uzyskania wiedzy o możliwości odziedziczenia środków na rachunku.

 

Wojciech Zręda

Radca prawny

[1] Por. Bajor Barbara i in., Prawo bankowe. Komentarz do przepisów cywilnoprawnych Bajor Barbara i in.

Opublikowano: WKP 2020

[2] Bodył-Szymala Piotr, Wójt prześwietli życie prywatne właściciela uśpionego konta

Opublikowano: Rzeczpospolita  PCD 2016/6/3

[3] Lipiec-Warzecha Ludmiła, Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Komentarz, wyd. II ,Opublikowano: WKP 2012

 

[4] E. Niezbecka w Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd. IV Opublikowano: LEX 201

[5]  Blog „PRAWO SAMORZĄDOWE .O SAMORZĄDZIE GMINNYM INACZEJ .

[6]  Skowrońska-Bocian Elżbieta, Odpowiedzialność za długi spadkowe. Komentarz, wyd. II  WKP 2018

[7] J.Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II Opublikowano: WKP 2017